Bạn đang xem: Lịch sử tỉnh hải dương
Ngược loại lịch sử, vùng khu đất Hải Dương bây giờ đã có không ít lần thay đổi tên gọi, địa giới hành chính. Qua khối Mộc bản triều Nguyễn - Di sản tứ liệu trái đất hiện đang được bảo quản tại Trung vai trung phong Lưu trữ giang sơn IV, tp Đà Lạt, bạn đọc sẽ đọc hơn về lịch sử hình thành cũng như quá trình cải tiến và phát triển của vùng đất Hải Dương.
Dấu ấn vùng khu đất cổ
Lần theo nguồn sử liệu, mảnh đất Hải Dương vốn có lịch sử dân tộc hình thành từ rất lâu đời. Mộc bản sách Khâm định Việt sử thông giám cưng cửng mục, quyển 21, mặt khắc 24, 25 ghi chép về vùng đất thành phố hải dương từ thời Hùng vương dựng nước đến triều vua è Thuận Tông như sau: “Đời Hùng vương vãi xưa, thành phố hải dương là cỗ Dương Tuyền; đơn vị Tần, nằm trong quận phái nam Hải; bên Hán, thuộc quận Giao Chỉ; bên Ngô, thuộc Giao Châu; đơn vị Đường đặt Hải Môn trấn, lại hotline là Hồng Châu. Công ty Đinh chia thành đạo; bên
 |
Trung tâm văn hóa Xứ Đông (tỉnh Hải Dương) rực rỡ cờ hoa mừng đón Đại hội Đảng. |
Sau thành công chống quân Minh xâm lược, năm Mậu Thân (1428), vua Lê Thái Tổ mang lại chia toàn nước thành 5 đạo: Tây đạo, Đông đạo, Bắc đạo, nam đạo và Hải Tây đạo, trấn Hải Dương bây giờ thuộc Đông đạo.
Đến triều vua Lê Thánh Tông, vào thời điểm năm Bính Tuất (1466), vua cho phân chia đặt các đơn vị hành chính trong nước có tác dụng 12 đạo quá tuyên, trong những số đó có Đạo thừa tuyên nam giới Sách.
Ba năm sau (1469), vua liên tục cho định bạn dạng đồ vào cả nước, bao gồm 12 thừa tuyên, với Đạo quá tuyên nam giới Sách được đổi thành Thừa tuyên Hải Dương. Mộc bản sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục, quyển 21, mặt tương khắc 15, 16, gồm ghi rằng: “Nhà vua định bản đồ 12 thừa tuyên… nam giới Sách nay đổi làm cho Hải Dương, quản lí lĩnh 4 phủ, 18 huyện”.
 |
Lúc này vượt tuyên Hải Dương bao gồm 4 đậy và 18 huyện. Rõ ràng là: bao phủ Thượng Hồng quản lí lĩnh 3 huyện: Đường Hào, Đường An với Cẩm Giàng; phủ Hạ Hồng cai quản lĩnh 4 huyện: Gia Phúc, Tứ Kỳ, Thanh Miện với Vĩnh Lại; đậy Nam Sách quản lĩnh 4 huyện: Thanh Hà, Thanh Lâm, Tiên Ninh cùng Chí Linh; lấp Kinh Môn quản ngại lĩnh 7 huyện: gần cạnh Sơn, Đông Triều, An Lão, Nghi Dương, Kim Thành, Thủy Đường với An Dương.
Danh xưng hải dương chính thức lộ diện từ đây. Về chân thành và ý nghĩa của hai chữ Hải Dương. Theo nghĩa chữ Hán: Hải (海) là biển, Dương (陽) là ánh sáng, ánh khía cạnh trời. Hải Dương nằm tại vị trí phía đông tởm thành Thăng Long. Phía Đông cũng là hướng mặt trời mọc. Vày vậy Hải Dương có nghĩa là "ánh khía cạnh trời hải dương Đông" giỏi "ánh sáng từ miền duyên hải (phía đông) chiếu về".
Đến năm Canh Tuất (1490), vua Lê Thánh Tông cho đổi quá tuyên hải dương thành xứ Hải Dương, khoảng tầm giữa năm Hồng Thuận (1509 - 1516), lại đổi làm trấn.
 |
Dưới triều Mạc, vào thời điểm năm Đinh Hợi (1527), Mạc Đăng Dung đến đặt thành phố hải dương làm Dương Kinh. Trích bao phủ Thuận An ở khiếp Bắc và các phủ Khoái Châu, Tân Hưng, kiến Xương, thái bình ở Sơn phái mạnh cho chịu ảnh hưởng vào Dương Kinh. Sách Đại Nam độc nhất thống chí, quyển 17 cũng có thể có ghi về việc kiện này rằng: “Nhà Mạc đặt Nghi Dương làm cho Dương Kinh, trích lấy phủ Thuận An trực thuộc trấn ghê Bắc và các phủ Khoái Châu, Tân Hưng, con kiến Xương, tỉnh thái bình thuộc trấn đánh Nam đến lệ vào Dương Kinh”.
Đến nhà Hậu Lê, vua Lê nạm Tông lại đến đổi làm cho trấn Hải Dương. Năm Tân Dậu (1741), vua Lê Hiển Tông liên tiếp chia hải dương làm 4 đạo. Mộc phiên bản sách Khâm định Việt sử thông giám cương cứng mục, quyển 39, mặt tự khắc 12 ghi rằng: “Đặt chức Tuần thủ ở tư đạo thuộc Hải Dương. Vì thành phố hải dương đã được bình định, nên chia làm bốn đạo: Thượng Hồng, Hạ Hồng, An Lão, cùng Đông Triều, từng đạo đặt một chức tuần thủ nhằm chiếu theo địa phận che chở dân chúng”.
Nhìn lại số đông dấu mốc lịch sử hào hùng và cải cách và phát triển của tỉnh hải dương mới phiêu lưu bề dày lịch sử vẻ vang của một vùng khu đất được biết đến với tên gọi là “tứ trấn”. Bên dưới thời phong kiến, cùng rất Sơn Nam, khiếp Bắc, với Sơn Tây, thành phố hải dương được coi là tứ trấn của tởm thành Thăng Long, có trách nhiệm che chắn, bảo đảm an toàn kinh thành ngay từ vòng ngoại trừ khi kinh thành gồm biến.
Lịch sử sát 200 năm
Đến triều Nguyễn, Hải Dương là 1 trong những vùng đất rộng lớn và giữ vị trí chiến lược quan trọng trong sự trở nên tân tiến chung của khu đất nước. Sau khoản thời gian yên định bờ cõi, thống tốt nhất giang sơn, năm Nhâm Tuất (1802), vua Gia Long đưa phủ Kinh Môn về lại trấn Hải Dương. Mộc bạn dạng sách Đại nam giới thực lục thiết yếu biên đệ nhất kỷ, quyển 18, mặt xung khắc 12 gồm ghi về việc này như sau: “Lại cho tủ Kinh Môn theo về Hải Dương. Gớm Môn trước trực thuộc Hải Dương, giặc Tây Sơn mang lại lệ vào im Quảng, đến lúc này trở về”.
Như vậy, bên dưới thời vị vua đầu tiên của triều Nguyễn, tên gọi trấn thành phố hải dương vẫn được thường xuyên sử dụng. Dịp này, trấn Hải Dương gồm 1 phủ, 1 huyện cùng 5 châu. Mộc bản sách Đại phái mạnh thực lục chính biên đệ tốt nhất kỷ, quyển 17, mặt tương khắc 19 ghi rằng: “Giặc Tây tô dẹp yên ổn hết, mang hết đất An Nam, tất cả 14 trấn, 47 phủ, 187 huyện, 40 châu. Trấn hải dương 4 bao phủ là Thượng Hồng, Hạ Hồng, nam giới Sách, kinh Môn, 18 huyện là Đường An, Đường Hào, Cẩm Giàng, Thanh Miện, Gia Lộc, Vĩnh Lại, Tứ Kỳ, Thanh Lâm, Thanh Hà, Tiên Minh, Chí Linh, Kim Thành, gần kề Sơn, Đông Triều, Thủy Đường, An Lão, An Dương, Nghi Dương”.
 |
Khu đô thị sinh thái ven sông thái bình (EcoRivers) - một vệt ấn trong desgin đô thị Hải Dương. Ảnh: Thành Chung. |
Dưới triều vua Minh Mạng, vào thời điểm năm Nhâm Ngọ (1822), vua mang lại đổi che Thượng Hồng, trấn hải dương làm lấp Bình Giang, phủ Hạ Hồng làm lấp Ninh Giang. Đến năm Tân Mão (1831), để nhất thể hóa các đơn vị hành chính trong cả nước, vị vua thứ hai của triều Nguyễn sẽ cho tiến hành một cuộc cách tân hành chủ yếu với quy mô phệ là mang lại đổi các dinh, nghệ sỹ trấn thành tỉnh.
Cuộc cách tân này được chia thành hai đợt. Đợt thứ nhất được triển khai vào năm Tân Mão (1831), vua Minh Mạng cho chia những trấn từ bỏ Quảng Trị trở ra Bắc, thành 18 tỉnh trong những số đó có tỉnh Hải Dương. Đợt 2 tiến hành vào năm Nhâm Thìn (1832), vua Minh Mạng chia những trấn, doanh sót lại từ Quảng phái mạnh trở vào Nam.
Như vậy, theo Mộc bạn dạng triều Nguyễn thì vào khoảng thời gian Tân Mão (1831), là thời gian mở ra danh xưng “tỉnh Hải Dương”. Đây được xem như là dấu mốc quan liêu trọng, đánh dấu chặng đường cách tân và phát triển không kết thúc của thành phố hải dương trong kế hoạch sử. Năm 1831 được xem như là thời điểm mà thành phố hải dương có bộ máy chính quyền hoàn chỉnh của một đơn vị hành gan dạ thuộc Trung ương.
Trải qua thăng trầm lịch sử với các lần tách bóc nhập không giống nữa. Vào trong ngày 6 mon 11 năm 1996, tỉnh hải dương được tái lập từ thức giấc Hải Hưng. Khi tách ra, tỉnh hải dương có 9 đơn vị chức năng hành thiết yếu gồm thị xã thành phố hải dương và 8 huyện.
Có thể nói, nhìn trong suốt 190 năm qua tính từ lúc năm Tân Mão (1831) cho đến nay, tên thường gọi “tỉnh Hải Dương” vẫn luôn được thực hiện ổn định và hiện hữu ngày càng rạng rỡ ràng trên phiên bản đồ núi sông Việt Nam.
