Lịch sử hồ phú ninh

Hồi ức của một trong những cư dân ở vùng lòng hồ Phú Ninh cho thấy thêm bối cảnh địa lý, văn hóa của vùng khu đất mà lúc này là công trình xây dựng thủy lợi đem lại bao tiện ích cho nông nghiệp & trồng trọt nam Quảng phái mạnh (trong 40 năm qua). Do chưa xuất hiện điều kiện mày mò tường tận việc và người, bài viết này chỉ tạm dừng những nét phác thảo vào khoảng thời gian trước giải pháp mạng tháng Tám 1945, theo lời kể của các bậc cao tay từng sinh sống ở các địa phương được đề cập trong bài viết này.

Bạn đang xem: Lịch sử hồ phú ninh

Hồ Phú Ninh. Ảnh: PHƯƠNG THẢO

1. Long Sơn, Ngọc Nha, Ngọc Anh, trường Cửu, Phú Hòa, Phú Thành, Thạnh Xương, Đức An, Đức Phú, bố Ví, Thuận Yên, Hòa Mỹ, Đương Quế, Thạnh Mỹ, Phước Lợi là tên gọi xưa của 15 ngôi làng hiện nay đã là lòng hồ nước thuộc phạm vi nhì huyện Phú Ninh cùng Núi Thành. Trừ làng mạc Long Sơn thuộc tổng chiên Đàn, các làng còn sót lại thuộc tổng Phước Lợi, phủ Tam Kỳ, tỉnh giấc Quảng phái nam xưa. Các làng này nằm 2 bên con sông Tam Kỳ, tính từ bỏ Thác Cả (nay là khu vực đập chủ yếu hồ Phú Ninh) trở lên.

Phía hữu ngạn, nói ngược về phía tây nam là các làng ngôi trường Cửu, Đức An đến những làng Phú Hòa, Phú Thành, Đức Phú rồi lên phía tây mang lại làng Thuận Yên, vào phía nam đến làng bố Ví. Đây là phần đa vùng có rất nhiều đồi chè khét tiếng từ xưa. Trước kia, chè được sản xuất theo lối truyền thống cuội nguồn gồm chè bé dại và chè già. Khi người Pháp đến lập đồn điền khai thác quy mô ở đây như Đức Phú, Đồng Bằng, chè được tập trung chế trở thành chè xào, được sấy thô rồi đưa ra “bến Xà Lan” đem lại ga Tam Kỳ trước khi phân phối đi những nơi. “Xà Lan” trường thọ như một địa danh từ ngày các công ty đồn điền trà của Pháp cho đặt một xà lan nhỏ tuổi tại khúc sông này để vận chuyển sản phẩm & hàng hóa qua lại mang lại thuận tiện. Cung con đường từ khu vực này xuôi về Tam Kỳ qua đèo tư Yên, nay là chỗ đập thủy điện Phú Ninh, qua buôn bản Trung Đàn hạ rồi xã Ngọc lâu xuống ngã ba Trường Xuân và hoàn thành ở chợ Vạn Tam Kỳ. Đầu cầm kỷ 20, phía trên chỉ là con đường mòn. Khoảng chừng năm 1906 - 1907, khi tín đồ Pháp mở tuyến phố từ Tam Kỳ lên Trà My, mặt đường mòn này được nâng cấp thành con đường đá cấp phối.

Đường thủy từ Thác Cả lên vùng thượng mối cung cấp sông Tam Kỳ ngang qua những làng trường Cửu, Phú Hòa đến vùng kho bãi bồi Diều gà thuộc làng Đức An, qua Xà Lan mang lại Thác Vòi cho làng Ngọc Anh rồi qua Vực Đều, Vực Môn, Đá Nóc trước khi lên Thác Viết vùng Xuân Bình - Phú thọ (vùng cạnh bên giới Phú Ninh – Tiên Phước – Trà My) để đến thượng nguồn Ngọc Linh. Con đường thủy này được bạn xưa dùng làm vận đưa lâm sản từ mối cung cấp xuống ngã cha sông Tam Kỳ trước khi chuyển về buôn bán ở các nơi - đặc biệt là Hội An. Mây, tre, mộc thu được từ các làng hữu ngạn nói trên được kết bè xuôi về Thác Cả. Trên đây, bè được chặt dây nối cho thông qua vùng đá tảng lô nhô trước khi nhào xuống vực nhằm rồi được sánh lại và cho xuôi về hạ lưu. Phú Ninh là tên gọi một thôn nằm ngay chân Thác Cả. Khúc sông ở chỗ này được điện thoại tư vấn là sông Phú Ninh. Địa danh này sau này được dùng không ngừng mở rộng để chỉ toàn vùng hồ cất nước tích tụ sau thời điểm sông Tam Kỳ được ngăn dòng.

Xem thêm: Tiểu Sử Diễn Viên Thẩm Thúy Hằng, Tiểu Sử Diễn Viên

2. Nước tích trong trái tim hồ dâng ngập toàn thể vùng suối Nước nóng và nhiều phần diện tích những làng Long Sơn, Phước Lợi, Thạnh Xương… phía tả ngạn. Đầu thế kỷ 20, tuyến đường lên Trà My từng đi qua đây. Những địa danh ven đường như núi Liên đưa ra (Tân Lợi), núi Chóp Chài, núi Dương Mốc (Đại Hanh), mặt đường Mương Cao, đèo Hố Ngãi, An Lâu, An Trung, Hòn Mồ… mãi đến trong tương lai còn được rất nhiều vị cừ khôi nhớ lại. Vùng tả ngạn này có làng Long sơn trù phú được không ít người địa phương đặt đến mỹ danh là “tiểu Đồng Nai”. Cánh đồng Long Sơn cấy lúa ba Trăng, lúa Mận vào mùa mon ba; làm lúa Nhe, lúa Đồi, lúa Can vào vụ mon mười; bao gồm nếp Hương, nếp Ong Bầu, nếp Diêm được xếp vào hàng đặc sản. Các cánh đồng không giống ở các làng Ngọc Anh (nà Bộng, nà Ngọc Anh), buôn bản Đức An (Diều Gà), thôn Đức Phú, xóm Thuận yên ổn cũng canh tác với phương pháp như nghỉ ngơi Long đánh nhưng diện tích hẹp với không trù phú bằng.

Một loại lương thực hầu hết của vùng thượng mối cung cấp này là khoai lang. Ngoài bài toán làm khoai chà để “ăn chơi”, người dân xắt củ lang phơi khô để dành ăn uống độn. Có nhà đã làm cho được 100 đến 150 ang khoai lang sản phẩm năm. Đậu phụng, mít khô, sắn, khoai mặt, khoai từ… cũng khá được làm ra thường xuyên nhưng con số ít hơn. Thôn Phước Lợi nổi tiếng nuôi nhiều trâu. Long Sơn khét tiếng nhiều cá đồng. Đức Phú có khá nhiều vườn trồng thanh trà, cam vô cùng ngọt…

Theo một số gia phả, đa phần cư dân khu vực đây phát tích từ bỏ vùng Thanh - Nghệ. Những tộc lớn đã đến lập nghiệp lâu đời như tộc Nguyễn, tộc Thái (làng Long Sơn), tộc Huỳnh (làng Ngọc Nha, Thạnh Xương), tộc Đỗ (làng ngôi trường Cửu), tộc Phạm (làng Ngọc Anh), tộc Doãn (làng Phú Hòa)… Tộc trằn ở làng Phước Lợi được nhiều người biết qua người hero nông dân nai lưng Thuyết. Ông hay được nhắc đến với tên Trùm Thuyết, là người đứng vị trí số 1 đoàn tín đồ ở tổng Phước Lợi đến đồn Đại lý và bao phủ lỵ Tam Kỳ chống sưu trong thời điểm tháng 3.1908. Tương truyền, một giờ hô của ông được đáp lại bởi ngàn tiếng đáp của dân biểu tình của 7 tổng thuộc đậy Tam Kỳ đã tạo cho đề đốc trằn Tuệ đã trốn ở lấp đường Tam Kỳ hiện nay phải khiếp sợ đến mức đột nhiên quỵ mà lại chết.

3. Làng Phước Lợi còn khét tiếng là địa phương tổ chức triển khai những “hội vây cọp” với cách thức rất chặt chẽ. Thời phong kiến, dân làng luôn có trong công ty một bó khoảng 40 - 50 gai lạt cật tre với 12 cây cọc dài khoảng chừng 2,5m. Lúc nghe tới làng nổi trống chiến, nổi thanh la đánh tiếng cọp về bắt gia súc thì tất cả trai tráng yêu cầu mang lạt, cọc và rựa đi “vây hội”. Sau khoản thời gian làng phạt lệnh, theo sự chỉ dẫn của người cầm đầu được gọi là Ông Xị, trai tráng khép thành vòng tròn phủ bọc khu vực bao gồm cọp ẩn nấp. Người nọ đứng cách bạn kia khoảng 4 - 5m, sử dụng rựa phát cây với thu bé dần vòng vây trong giờ đồng hồ phèng la, trống chiến, thùng thiếc của tín đồ đứng sau tiến công hỗ trợ. Khi bị phạt hiện, cọp sợ đám đông nằm co một chỗ, lúc đó vòng vây mới ban đầu “ráp”, có nghĩa là mọi tín đồ cắm khít cọc và sử dụng lạt tre buộc thành những vòng tròn để lên trên đầu cọc. Lúc đó, mọi người gan góc bắt đầu “đạp rừng” tức là dùng giáo dài, giáo ngắn chui vào giữa vòng vây. Cọp túa chạy, chạm chán vòng cọc ken dày liền dancing lên đã mắc chân vào vòng và bị đâm tức khắc. Chạm mặt lúc ban đêm, người ta sử dụng lửa đốt quăng vào thân vòng. Cọp sợ hãi lửa nằm im. Hội vây canh thức đến buổi ngày để tìm giải pháp giết cọp. Hội vây cọp kéo dãn dài có khi tới 10 ngày, nửa tháng. Các lần có vây cọp là một trong những ngày hội đích thực của làng. Fan đến xem hết sức đông. Có bạn đem cả vàng vặt, thức nạp năng lượng đến bán. Hợp lí vì được tổ chức triển khai thành hội chiến đấu chặt chẽ như vậy cần đến phong trào kháng sưu thuế 1908, Phước Lợi đã trở thành địa phương đứng vị trí số 1 cuộc đấu tranh ở bao phủ Tam Kỳ?

Những năm đầu thập niên 1940, vùng đất này còn hiện diện những ngôi đình như đình Ngọc Nha, đình ngôi trường Cửu, đình Thuận Yên, đình Đức Phú và nhất là đình Long sơn với quy mô bề thế không kém đình rán Đàn (Tam Kỳ). Đường vào làng mạc Đức Phú còn có Miếu Ông rồi đến Miếu Bà.

Giờ đây, các vùng đất cùng những câu chuyện một thuở sẽ chìm xuống lòng hồ nước hoặc mất mát, nhạt phai theo thời gian. Toàn bộ nhường chỗ mang đến đại công trình xây dựng thủy lợi Phú Ninh với vai trò khổng lồ đem lại cơm no áo ấm cho tất cả vùng nông nghiệp phía phái mạnh Quảng Nam.