Năm 981, vua nước Đại Tống (Trung Quốc) không đúng quân thanh lịch xâm lược Đại Việt bị Vua Lê Hoàn tiến công đuổi lose chạy chảy tác. Năm tiếp theo (982) quốc gia Chiêm Thành vô cớ bắt giam sứ trả Đại Việt để gây chiến tranh xâm lược. Lê hoàn trả tự làm cho tướng lấy thủy bộ tinh binh vào phương nam chinh phạt. Vua Chiêm bỏ thành Phật Thệ (Thừa Thiên) chạy vào đô thành Chà Bàn (Bình Định). Lê Hoàn xua đuổi theo chém chết Vua Chiêm Bề My Thuế ngay tại trận.
Bạn đang xem: Lịch sử vua chiêm thành
Phố cổ Hội An. Ảnh: Minh Hiếu
Bấy giờ quốc giới Chiêm Thành chỉ chiếm cứ phía Bắc tự đèo Ngang, Nam mang lại Phan Rang. Vua Chiêm qua các đời phần đa tự xưng là “vua của những vua” , luôn luôn sẵn sàng lực lượng để “Bắc tiến” tiến công phá Đại Việt, chiếm của giết thịt người. Lê Hoàn phá hủy thành trì Chiêm, sống lại miền khu đất này 1 năm để gớm lý những việc quan trọng rồi mới trở về nhờ cất hộ thư mang lại vua Tống biết mình đã bình định xong xuôi xứ sở mà những thiên triều china chưa khi nào khuất phục nổi. Lê trả là ông hoàng lập bắt buộc chiến công “Phá Tống bình Chiêm” chói sáng trong lịch sử dân tộc Việt, khiến Vua Tống bắt buộc nể trọng.
Lê trả là ông vua cũng là tín đồ xứ Thanh trước tiên đặt chân lên xứ Quảng nhiều sản vật lạ quý hiếm. Đời hậu Lê, Lê Thánh tông lập bản đồ toàn quốc, ghi danh trung trung ương đất này là quá tuyên (tỉnh) Quảng Nam.
Vương quốc Chiêm Thành tàn ác ngạo ngược cho đây chấm vết hết sau thời hạn chọc trời khuấy nước.
Theo lịch sử vẻ vang Việt Nam: không tồn tại dân tộc Chiêm Thành hay chăm hoặc chăm pa mà chỉ cần một thành phần của đội tộc Mã Lai - Đa Đảo trú ngụ rải rác ven biển khu vực miền trung Việt Nam.
Khi Hùng vương vãi dựng nước, Chiêm Thành chỉ mới là mấy bộ lạc bé dại ở Đông Dương, Trà Kiệu mặt sông Thu Bồn. Sử ký trung hoa gọi chúng ta là Việt thường xuyên thị. Khoảng chừng đầu đời Hán đánh tên huyện Lâm Ấp trực thuộc Tượng Quận, sau đổi huyện Tượng Lâm trực thuộc quận Nhật Nam. Viên công tào thị trấn Tượng Lâm giết huyện lệnh, lập nước Lâm Ấp, trường đoản cú xưng vương. Đời nhà Đường quan lại đô hộ dời nước Lâm Ấp đến đất Chiêm, xây dựng quốc gia Chiêm Thành. Tên Chiêm Thành bước đầu xuất hiện khoảng tầm 627 - 649 đời Đường. Sử cương mục ta khảo sách Liệt Thánh nói. Chiêm Thành địa giới khoảng chừng từ đèo Ngang (Quảng Bình) qua quan ải Hải Vân, cửa biển cả Thuận An, núi thường xuyên Sơn, mang lại Bình Định Phan Rang... Họ gây ra tới hai khiếp thành: Phật Thệ sống Thừa Thiên, Chà Bàn ở Bình Định.
Bi ký Chăm cho biết nhân dân chăm rất cực khổ vì giới quý tộc cai trị, xưng hùng xưng bá, xây dựng thành trì, gây chiến tranh xâm lược. Về vương triều Đồng Dương, ông vua lắp thêm 9 lên ngôi, Tống sử call là “Ba Mỹ Thuế”, Việt sử là “Phê Mỹ Thuế”, tồn tại từ thời điểm năm 972 mang đến năm 983 thì chấm dứt. Không hề nghi ngờ gì nữa, ông hoàng này dù tên phiên âm không giống nhau, cũng đó là “Bề My Thuế” bị Vua Lê trả chém chết tại cuộc đấu phá thành Chà Bàn năm 982 theo sử Việt.
Chiêm Thành hồi phục nhanh chóng, phần đặc trưng nhờ tài nguyên giàu có quý giá đến mức những vương triều đế quốc trung quốc xa xôi vạn dặm cũng tìm giải pháp chiếm đoạt. Lịch sử Việt nam chép: vương quốc Chăm page authority (Chiêm Thành) ở miền nam và phái nam Trung cỗ Việt Nam ngày nay là chỗ “bốn mùa nóng áp, ko sương tuyết”, lại có “đồi mồi, vỏ bối, mộc bối (Nam sử)”. Ruột nó hàng trăm ngàn năm không mục, nặng mùi thơm, vứt xuống nước thì chìm nên được gọi là trầm hương, ko chìm ko nổi là sấn hương thơm (Lương thư). Gỗ trầm cần sử dụng làm thuốc chữa các chứng căn bệnh đường ruột, làm cho hương thơm. Quanh đó trầm còn tồn tại quế. Sách Thủy gớm chú nói uống quế đắc đạo. Năm 446 tướng china là Đàn Hòa bỏ ra đánh Lâm Ấp thu được nhiều sản trang bị quý không biết tên. Các triều đại Lâm Ấp, Chiêm Thành đều bắt buộc cống nạp mang đến thiên triều vàng nhiều vô kể, hàng ngàn cân (Nam sử) hàng chục vạn cân nặng (Lương thư)...
Có lẽ quốc vương Chiêm tự cho mình là “vua của các vua”, nên nhà tại từ hoàng cung vua ở đến thường dân hầu hết hướng Bắc. Vua này bị tiêu diệt, vua kì cục nảy sinh. Đời sống dân chúng thấp kém, tập trung tất cả cho thành lập quân sự. Quân nhóm Chiêm phân chia Tiền quân, Hậu đội, bao gồm 400 kỵ binh, một vạn bộ binh, một nghìn thọ thuyền thủy chiến, một nghìn bé voi.
Đời Trần, Vua Chiêm chín lần đem đội quân hùng hậu, Chế Bồng Nga ngang ngược tấn công phá nước ta, vào thành Thăng Long vơ vét của cải khiến vua tôi nhà Trần bắt buộc bỏ chạy. Các tướng mọi rút chạy. Sau cùng Chế Bồng Nga bị tướng trần Khát Chân (người Thanh Hóa) phun một phân phát đạn trúng suốt ván thuyền chết ngay tại vị trí trên sông Mã, khúc bên dưới Hàm Rồng, Thanh Hóa. Vua Trần hết sức mừng nhận định rằng từ nay quân Chiêm không đủ can đảm xâm lược nữa. Nhưng bọn chúng như tướng mạo giặc Nguyên Phạm Nhan chém đầu này lại mọc đầu khác, vẫn mang ra cướp phá.
Năm 1446, triều đình không nên Lê Thụ, Trịnh Khả đem đại binh tấn công đuổi giặc Chiêm mang đến tận thành Chà Bàn bắt được vua Chiêm túng bấn Cai làm cho tù binh giải về nước. Vua Lê giữ túng Cai sống lại, mang đến viên quan lại Quý Lai có tác dụng chúa để người Chiêm từ cai trị. Người Chiêm mong cứu vua Minh (Trung Quốc). Vua minh giữ hộ chiếu chỉ bảo Vua Lê nên thả túng Cai về nước làm vua như cũ nhưng lại Thánh tông không nghe. Loại hạn Chiêm Thành càng ngày càng nặng nề. Bọn chúng vẫn chiếm phá vùng biên cương tận Thuận Hóa từ phía phái nam trở ra là khu đất Địa Lý, Ma Linh, bố Chính, Ô Châu và Lý Châu, đầu triều Lê trên cơ sở pháp lý, các đời Vua Chiêm sẽ dâng giảm cho Đại Việt. Bấy giờ khu đất Hóa Châu cho Quảng Nam. Các quan tướng Đại Việt cai trị tại chỗ này địch ko nổi chúa Chiêm là Trà Toàn với hàng trăm vạn quân bộ, thủy, voi, ngựa, cần cấp báo về triều đình. Trà Toàn đầu hàng bên Minh. Vua Minh coi Hóa Châu là ở trong quốc ở trong phòng Minh.
Năm 1470-1471, Vua Lê Thánh tông đem đại binh đi tỉnh bình định Chiêm Thành. Trà Toàn sợ hãi quá xin hàng. Vua sai đánh thành, bắt chúa Trà Toàn giải về Bắc, mang nước Chiêm của Trà Toàn chia thành 3 tiểu quốc: Đại Chiêm, Hoa Anh, phái mạnh Bàn cho những tướng của Trà Toàn làm cho chúa tuy vậy vẫn nhằm lại các tướng hoàng thân quốc thích cùng quân phiên bản bộ làm chủ miền đất mới. Tè quốc Đại Chiêm nay là tỉnh giấc Quảng Nam. Tương truyền thương hiệu núi Thạch Bi vày Lê Thánh tông tỉnh bình định đến đây dựng bia đá để cắn mốc biên giới. Công ty vua đặt đạo Quảng Nam tất cả 3 phủ Quảng Nam, Quảng Nghĩa cùng Bình Định, trung trung ương là bao phủ Quảng Nam, các kinh đô Chiêm Thành xưa hiện nay còn di tích lịch sử ở Mỹ Sơn, Đông Dương...
Theo tài liệu của Phạm Ngô Minh, Lê Duy Anh, tín đồ Thanh Hóa vào quân team Hồng Đức, Lê Thánh tông năm 1471, tồn tại xứ (đạo) Quảng nam đông nói đến hàng vạn, chúng ta là phân tử nhân của xứ Quảng Nam, gây ra một vùng đất giàu có, xã hội phát triển ngày càng phồn thịnh, sản sinh những nhân tài, hero hào kiệt.
Tại đậy Thăng Hoa (nay là Thăng Bình), Tả tướng tự khắc Vũ hầu, Lê Công Quận trấn thủ, các con Lê khắc Nhượng, Lê tương khắc Tiến, Lê xung khắc Viễn đều phải có công tiếp tục sự nghiệp khai hoang, vỡ rậm, lập làng, lập lên vùng Mông Lãnh, Quế Trạch, Mông Nghĩa (huyện Quế Sơn)...
Tri phủ tư Nghĩa (sau thuộc Quảng Trị) Quảng Khê hầu Lê quang Đại chức cai tri phủ, có tác dụng phó tướng đội quân giữ gìn trơ trẽn tự an ninh, sau thăng chức tri phủ, tổ chức khai hoang vỡ hóa, lập đồn điền Toàn An 300 mẫu, Chân Lư 38 mẫu, 8 sào, An Bàng đôi mươi mẫu. Vợ con ông cũng ở tư Nghĩa giúp ông quản lý việc quan. Sau thời điểm ông mất, dân lập đền thờ, vua phong sắc phúc thần, dựng tuyển mộ chí lưu lại huân công.
Tại Châu Ngũ Hành, Hoàng thân Lê Tấn Triều bao gồm công trong cuộc phái mạnh Chinh (1471) được phong Triệu Quốc công trấn đất này. Ông tổ chức triển khai khai hoang, tan vỡ hóa, lập làng, toàn bô ruộng khu đất hơn 6.000 mẫu.
Hoàng thân Lê Tấn trung (em Tấn Triều) bao gồm công vào cuộc phái nam Chinh (1471) được phong Triệu Quốc công, trấn thủ châu Lễ Dương, tổ chức triển khai khai hoang, vỡ vạc rậm, lập làng những nơi, được lập đền thờ ở làng Phú Xuân Trung, Tam Kỳ, Quảng Nam.
Quan chức thời Lê sơ quê tiệm xứ Thanh cùng gia đình, quân phiên bản bộ ở lại làm chủ vùng đất new từ 1471 còn các như Hùng Long hầu Lê Văn Chung, Đô tri phó tướng Lê Quốc Chánh, đề đốc Lê Văn Thiệu, Đề đốc Lê Văn Toán (con con cháu Lê Văn Thiệu quận công) trấn thủ vùng đụn Sơn - Trung Sơn vỡ hoang lập lên thôn Vân Dương...
Các đợt di cư xứng đáng kể của mình Lê Thanh Hóa với quân tướng người xứ Thanh bất bình cùng với Vua Tương Dực giết hại 15 thân vương, bên Mạc cướp căn nhà Lê... Họ vào Quảng Nam lan tỏa văn hóa, góp dân định cư lạc nghiệp.
Những thời gian lịch sử, bạn xứ Thanh do các vì sao phải vào xứ Quảng: những vua Tây Sơn quang Toản, Nguyễn Gia Long, giữ đày mặt hàng trăm gia đình họ Lê do bị kết tội phòng đối tân Triều. Nhị cuộc nam giới tiến lớn theo Nguyễn Hoàng vào Thuận Hóa - Quảng phái nam lớp trước, lớp sau đông vô kể.
Nói riêng cái họ nhà Lê, đến thời điểm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, nắm cuộc đổi thay, xóm hội phân hóa, bé cháu tuy vẫn xa đời vẫn kiếm được nhau, nối kết tông tộc, soạn lập lại gia phả, xây “Tổ đình”, tưởng niệm tổ tiên, cái dõi, bỏ ra phái. Có xã dựng cho ba, bốn nhà thời thánh tộc họ, tiểu phân chi, phân biệt bằng tên lót. Theo thống kê gần đầy đủ của Phạm Ngô Minh - Lê Duy Minh, riêng ở Quảng phái mạnh có các tiểu phân chi: Lê Viết, Lê Chí, Lê Duy, Lê Công, Lê Văn, Lê Khắc, Lê Tấn, Lê Ngọc, Lê Hữu, Lê Quang, Lê Đình, Lê Trung, Lê Thế, Lê Tự, Lê Quốc,... Toàn bộ có cho 214 Lê tộc hệ thuộc loại Lê Tông (bác Lê Lợi) và những hệ của Chiêu Hiếu bệ hạ Lê Học, Hoằng Dụ đại vương Lê Trừ, hệ tứ Tề, hệ Nguyên Long, hệ Duy Đàm...
Dấu ấn bọn họ Lê sống Quảng Nam khôn cùng sâu đậm. Họ khiến cho một lô Nổi khét tiếng trồng dâu, chăn tằm, dệt lụa, mang chữ tín tơ lụa xứ Quảng. Họ khai quật đá ngũ hành Sơn, khởi đầu từ Hoàng thân Lê Tấn Triều trấn thủ châu tử vi ngũ hành sau năm 1471 lấy thợ đá An Hoạch (Thanh Hóa) vào đây truyền nghề. Làm cho ruộng giỏi, tiến công giặc giỏi, học hành cũng giỏi. Trong trả cảnh tổ quốc bị đô hộ, chúng ta trở thành các nhà yêu nước xuất sắc, những nhà trí thức tài năng. Xin 1-1 cử một số trong những nhân vật tiêu biểu vượt trội nói riêng chúng ta Lê trường đoản cú Thanh Hóa vào:
- Lê Văn thứ ở làng mạc Tân An, thị trấn Diên Phước, đậy Điện Bàn (nay ở trong TP Đà Nẵng). Tất cả công đánh giặc Tàu Ô, Tàu Vàng, ông được thăng chức chỉ đạo Cấm binh danh hài trấn thành Hà Nội. Khi quân Pháp tiến công thành thủ đô hà nội ông chiến đấu dũng cảm trúng đạn địch bị tử thương, vua từ bỏ Đức truy bộ quà tặng kèm theo Thượng thượng tướng quân, ban một dòng ngai gỗ chạm rồng để thờ sinh hoạt miếu. TP Đà Nẵng hiện nay có tuyến đường mang thương hiệu ông.
- Lê Đình Đỉnh (1840 – 1933): Đỗ cn Hán học, ngơi nghỉ làng Thạch Mỹ (Gò Nổi) nay thuộc làng mạc Điện Quang, Điện Bàn. Ông có tác dụng quan cho Binh bộ thượng thư, sung Đông những đại học sĩ. Năm 1881 đi sứ hương Cảng, năm tiếp theo đi sứ Tân Gia-ba (Singapo). Được quan sát xa trông rộng, về nước dưng sớ xin triều đình cải cách chế độ canh tân khu đất nước, văn minh hóa quân đội. Vua tự Đức không chấp nhận. Mang cớ phải phụng dưỡng phụ huynh già, ông xin về đơn vị mở trường dạy học.
- Lê Đình Dương nam nhi Lê Đình Đỉnh, member Ban lãnh đạo việt nam Quang phục hội, thâm nhập khởi nghĩa Duy Tân (1916). Con trai Lê Đình Đỉnh những là chưng sĩ y khoa, lừng danh nhất là bác bỏ sĩ Lê Đình Thám, bên yêu nước và gồm công lớn chấn hưng Phật giáo Việt Nam...
- Lê Hữu Khánh (1850-1941) làng mạc Mỹ Thị, nay ở trong quận tử vi ngũ hành Sơn, TP Đà Nẵng. Nhỏ ông là Lê Hữu Hàn, Lê Cảnh Vận thâm nhập khởi nghĩa Duy Tân (1916). Ông về làng đổi mới ruộng đất, đắp đê phòng nước mặn, khiến cho đồng lúa tốt tươi.
- Lê Đình Lý (1788-1858) thiết yếu quán huyện Duy Xuyên, Quảng Nam, chuyển cư cho Bình Định, làm cho quan võ mang lại chức Tổng thống quân vụ đại thần. Ông kungfu chống giặc Pháp xâm lăng Đà Nẵng, bị trúng đạn tử thương. Hiện nay tên ông đặt cho 1 đường phố Đà Nẵng.
- Lê Vĩnh Huy bạn làng Thạnh Bình, thị trấn Tiên Phước, tú tài Hán học, năm 1885 tham gia chống Pháp, duy trì chức Tán lý quân vụ. Khởi nghĩa thất bại, Nguyễn Duy Hiệu, trần Bá Phiến hy sinh, một số đồng minh bị bắt tù túng đày. Vĩnh Huy trốn bay về buôn bản mai danh ẩn tích. Năm 1902-1908, Vĩnh Huy cũng tè La Nguyễn Thành tổ chức trào lưu Đông du. Ông hiến nửa tài sản đưa một vài thanh niên du học...
