Cuộc đời và sự nghiệp của cao bá quát

This entry was posted on mon Mười Một 9, 2018, in kế hoạch sử Việt Nam & tagged Bùi Thị Đào Nguyên, Cao Bá Quát. Bookmark the permalink.Bình luận về bài viết này

Bùi Thị Đào Nguyên

Phần I: cuộc đời và sự nghiệp văn chương

Cao Bá quát mắng (1809? – 1855), tên tự là Chu Thần, hiệu là Cúc Đường, tên hiệu là Mẫn Hiên. Ông là lãnh tụ cuộc khởi nghĩa Mỹ Lương (nay thuộc thị làng Sơn Tây, Hà Nội), và là một trong những nhà thơ nổi tiếng ở vào giữa thế kỷ 19 vào văn học Việt Nam.

Bạn đang xem: Cuộc đời và sự nghiệp của cao bá quát

I. Thân thế và sự nghiệp:

Cao Bá Quát, fan làng Phú Thị, huyện Gia Lâm, tỉnh bắc ninh nay là xóm Phú Thị, huyện Gia Lâm, ngoại thành Hà Nội). Ông là nhỏ Cao Tửu Chiếu, tuy ko đỗ đạt nhưng là 1 trong nhà nho khá nổi danh; với là em (song sinh) cùng với Cao Bá Đạt (cha Cao Bá Nhạ, tác giả Tự tình khúc).

Thuở nhỏ, Cao Bá quát sống trong cảnh nghèo khó, nhưng khét tiếng là trẻ thông minh, siêng năng và văn xuất xắc chữ tốt. Năm 14 tuổi, ông trúng tuyển chọn kỳ thi khảo hạch nghỉ ngơi Bắc Ninh. Năm Tân Mão (1831) đời vua Minh Mạng, ông thi hương đỗ Á Nguyên trên trường thi Hà Nội, nhưng đến lúc duyệt quyển, thì bị cỗ Lễ tìm cớ <1> xếp ông xuống hạng ở đầu cuối trong số 20 người đỗ Cử nhân. Kế tiếp trong chín năm, cứ bố năm một lần, Cao Bá quát tháo vào đế kinh Huế tham dự cuộc thi Hội, nhưng lần nào cũng trở nên đánh hỏng.

Năm 1841, từ bây giờ ông đang 32 tuổi, mới được quan lại tỉnh thành phố bắc ninh tiến cử lên triều đình, triệu vào Huế để thừa nhận một chức tập sự ở cỗ Lễ (Hành tẩu). Mon 8 năm đó, ông được cử có tác dụng sơ khảo trường thi thừa Thiên, thấy một vài bài thi xuất xắc nhưng bao gồm chỗ phạm ngôi trường quy, ông bàn với chúng ta đồng sự là Phan Nhạ rồi đem son hòa muội đèn chữa trị giúp 24 quyển. Câu hỏi bị phân phát giác, Giám trường thi là hồ Trọng Tuấn bầy hặc, ông bị tóm gọn giam, bị tra tấn rồi bị kết vào tội chết. Dẫu vậy khi án gửi lên, vua Thiệu Trị đã bớt cho ông tự tội trảm quyết xuống tội giảo giam hậu, tức được giam lại đợi lệnh.

Sau gần ba năm bị kìm hãm khổ sở, ông được triều đình tạm thời tha, nhưng cần đi xuất dương hiệu lực thực thi hiện hành (tức lấy công chuộc tội) mang lại vùng Hạ Châu (Singapore) vào phái cỗ do Đào Trí Phú làm trưởng đoàn. 

Tháng 8 năm 1844, đoàn thuyền của phái cỗ về mang đến Việt Nam, và tiếp đến Cao Bá quát được call về cỗ Lễ. Ở phía trên không lâu, ông bị đào thải về quê. Trước đây, ông vốn làm việc phố hàng Ngang (nay ngay sát phố Nguyễn Thái Học), năm 24 tuổi ông vào kinh thi Hội, thì vk ông ở nhà đã xin phép phụ vương chồng đến sửa lại một khu nhà ở gần cửa Bắc về phía hồ tây và hồ nước Trúc Bạch.

Về Hà Nội, ông dạy học nhưng luôn luôn sống trong cảnh nghèo và bị bệnh <2> Ở đây rất nhiều lúc rỗi, ông hay xướng họa với những danh sĩ là Nguyễn Văn Siêu, trần Văn Vi, Diệp xuân Huyên…

Sau tía năm bị thải về, Cao Bá Quát cảm nhận lệnh triệu vào Huế (1847) có tác dụng ở Viện Hàm lâm, lo việc sưu tầm và sắp xếp văn thơ. Được rộng một tháng, ông dìm lệnh đi công cán làm việc Đà Nẵng, rồi trở về quá trình cũ. Thời gian ở khiếp lần này, ông kết duyên với những văn nhân như Nguyễn Hàm Ninh, Đinh Nhật Thận, Nguyễn Phúc Miên Thẩm, Nguyễn Phúc Miên Trinh…và ông đã dấn mình vào Mạc Vân Thi xã bởi vì hai vị hoàng thân này sáng lập.

Năm 1850 <3>, không được lòng một số quan bự tại triều, Cao Bá Quát đề nghị rời kinh kì Huế đi làm Giáo thụ ở lấp Quốc oai vệ (Sơn Tây cũ). Một đợt nữa, ông lại quay trở lại quê để thuộc khổ với dân, để xem xét thêm về những chế độ hà tương khắc của triều đình, để thêm quyết trung tâm đánh đổ nó.

Giữa năm 1853, đem cớ về nuôi bà bầu già, ông xin thôi dạy học. Chạm chán lúc vùng đánh Tây bị hạn nặng, lại sở hữu nạn châu chấu tạo nên mùa màng mất sạch, đời sống người dân hết sức đói khổ. Phần thì phẫn chí, phần thì thương dân, khoảng thời điểm cuối năm 1854, Cao Bá quát lác tham gia lãnh đạo (tự lãnh chức Quốc sư) cuộc khởi nghĩa ở Mỹ Lương (Sơn Tây), do Lê Duy Cự làm “Minh chủ”.

Đang trong thừa trình chuẩn chỉnh bị, thì việc bị bại lộ. Trước cục diện này, Cao Bá quát đành buộc phải phát lệnh tấn công vào thời điểm cuối năm 1854. Khởi đầu cuộc khởi nghĩa giành được một số thắng lợi ở Ứng Hòa, Thanh Oai…Nhưng sau khoản thời gian quan quân triều đình tập trung đông đảo và tổ chức phản công thì nghĩa quân tiếp tục bị nhiều thiệt hại.

Tháng Chạp năm cạnh bên Dần (tháng Chạp năm này rơi vào khoảng thời gian dương định kỳ 1855), sau khi bổ sung cập nhật lực lượng (chủ yếu đuối là bạn Mường và người thái lan ở vùng rừng núi Mỹ Lương), Cao Bá Quát mang quân tiến công huyện lỵ lặng Sơn lần vật dụng hai. Phó lãnh binh sơn Tây Lê Thuận mang quân nghênh chiến. Cuộc cạnh tranh đang hồi tàn khốc tại vùng núi yên Sơn, theo sử nhà Nguyễn, thì Cao Bá quát mắng bị Suất đội Đinh nỗ lực Quang phun chết tại trận. Tiếp theo, thủ lĩnh Nguyễn Kim Thanh và Nguyễn Văn Thực cũng theo lần lượt sa vào tay kẻ địch (sau, cả hai phần lớn bị chém chết). Ngoài ra thiệt sợ này, hơn trăm nghĩa quân bị chém bị tiêu diệt và khoảng chừng 80 nghĩa quân không giống bị bắt.

Nghe tin đại thắng, vua từ Đức lệnh cho ban thưởng và đến đem thủ cung cấp của nghịch quát bêu và rao khắp những tỉnh Bắc Kỳ rồi giã nhỏ quăng xuống sông.

II. Tác phẩm:

Ngay lúc Cao Bá Quát tham gia cuộc khởi nghĩa ngơi nghỉ Mỹ Lương (Sơn Tây), các tác phẩm của ông đã biết thành triều đình bên Nguyễn mang lại thu đốt, cấm tàng trữ với lưu hành, nên đã trở nên thất lạc không ít. Mặc dù vậy, trước 1984, nhóm soạn sách Thơ văn Cao Bá Quát, đã tìm về kho sách cổ của Thư viện kỹ thuật kĩ thuật tw (Hà Nội), cùng sau khi loại bỏ những bài chắc chắn không yêu cầu của ông, thì số cửa nhà còn còn lại cũng còn được bên trên ngàn bài xích được viết bởi thứ chữ hán việt và chữ Hán.

Cụ thể là hiện còn 1353 bài bác thơ và 21 bài xích văn xuôi, tất cả 11 bài viết theo thể ký kết hoặc luận văn cùng 10 truyện ngắn viết theo thể truyền kỳ. Trong những này về chữ Nôm, có một vài bài hát nói, thơ Đường luật và bài xích phú tài tử đa cùng (Bậc a ma tơ lắm cảnh khốn cùng). Về chữ Hán, cân nặng thơ các hơn, được tập hợp trong các tập:

-Cao Bá quát mắng thi tập-Cao Chu Thần di thảo-Cao Chu Thần thi tập -Mẫn Hiên thi tập

III. Sự nghiệp văn chương:

Tuổi trẻ em của Cao Bá quát tháo được khắc ghi bằng một loạt bài thơ tràn trề khí phách (Tài mai , Thanh Trì phiếm châu nam hạ , vượt Dục Thúy đánh …). Trích nhì câu trong bài Quá Dục Thúy Sơn:

Ngã dục đăng caoHạo ca ký vân thủyDịch:Ta muốn trèo lên đỉnh điểm ngấtHát vang lên nhằm gửi tấm lòng vào mây nước…

Nhưng rồi, mấy lần khăn gói vào Huế thi những bị hỏng, đề nghị mộng khoa cử sẽ tan. Năm 32 tuổi, lần đầu tiên ông được bộ làm một chức quan nhỏ tuổi (Hành tẩu cỗ Lễ). Ở đây, ông ban đầu cảm thấy nhục chí và thuyệt vọng khi thấy được cảnh thối nát, bất công và hèn yếu ở trong phòng Nguyễn. Đến lúc bị tù, bị tra tấn bởi vì chữa số đông quyển thi, ông càng nhức khổ, uất ức và căm thù cái triều đình ấy (Cấm sở cảm sự, bí bút ngẫu thư , ngôi trường giang thiên , Đằng tiên ca , Độc dạ cảm hoài …). Trích mấy câu vào Trường giang thiên (dịch):

Gông dài!Gông dài!Mày biết ta chăng?Ta chẳng bao gồm gì đáng phù hợp với mày cà!Mày biết cầm cố nào được ai cần ai trái!Mày chẳng qua chỉ là chiếc máy làm nhục tín đồ đời mà thôi…

Sau thời hạn dương trình hiệu lực, Cao Bá quát lác bị thảy về quê quán. Ông càng có khá nhiều dịp xúc tiếp với cuộc sống của nhân dân. Phần lớn cảnh fan dân vì túng thiếu thiếu đói rét, buộc phải đi xin nạp năng lượng hay phần đông cảnh họ bị tóm gọn phu bắt lính…đều đã làm ông đau xót, day dứt (Cái tử , Phụ tương tử , quan liêu chẩn …).

Đứng trước hồ hết cảnh tình ấy, cộng thêm nỗi nhức của bản thân, ở đầu cuối đã dẫn ông đến các ý nghĩ hành động:

Ta dường như không nỡ nghe mãi bài xích thơ Hoàng Điểu thể hiện cảnh ly tán của quần chúng do chính vì sự hà khắc, thì lẽ nào chỉ chịu gửi gắm mãi trung ương sự vào khúc ngâm của Gia mèo Lượng khi không ra giúp đời (trích bản dịch bài xích Ngẫu nhiên nằm mơ đến thăm ông Tuần phủ…)

Tuy nhiên, mãi cho lần Cao Bá quát bị đổi về có tác dụng Giáo thụ làm việc Quốc Oai, thì lưu ý đến mới biến hóa quyết tâm vùng dậy đánh đổ nhà Nguyễn (Đối vũ , Trích Tống Nguyễn Trúc Khê xuật lỵ hay Tín kiêm trí Lê Huy vĩnh lão khê …).

Trích giới thiệu:

Mặt trời đỏ lẩn đi lối nào?Để dân đen than thở mãi…(trích Đối Vũ)

Và:Tài trai sống sống đời, đang không làm được việc phơi gan, bẻ gãy chấn song, đứng vững cương thường.Lại ngồi nhìn đàn cầm quyền sói lang hoành hành,Đến lúc tuổi già thì khoác áo gấm ban ngày về bôi nhọ quê hương.Chỉ cúi đầu luồn xuống căn nhà thấp, nhục cả khí phách,Đến lúc già thì gối đầu vào vợ nhỏ mà chết,Giả sử hạng tín đồ ấy xuống suối vàng chạm mặt hai nắm (Chu Văn An với Nguyễn Trãi),Thì cũng khía cạnh dầy, trống ngực đánh, thần sắc đẹp rũ rượi ra nhưng thôi…(Trích phiên bản dịch nghĩa bài bác Tống Nguyễn Trúc Khê xuật lỵ thường Tín kiêm trí Lê Huy vĩnh lão khê).

Trích đánh giá trong trường đoản cú điển văn học tập (bộ mới):

Cao Bá Quát là 1 nhà thơ khôn xiết có phiên bản lĩnh. Từ đa số tác phẩm đầu tiên đã thấy lòng tin ở trong phòng thơ vào ý chí và khả năng của mình. Ông sống nghèo, tuy thế khinh bỉ phần lớn kẻ khom sườn lưng uốn gối để được giàu sang, và có niềm tin rằng mình có thể tự chuyển đổi đời mình.Đến khi làm cho quan, mong mỏi đem kỹ năng ra giúp đời, tuy nhiên rồi Cao Bá quát mắng sớm nhận biết rằng vụ việc không hề dễ dàng như ông tưởng.

Có hầu như lúc cảm xúc bất lực trong câu hỏi thay đổi, ông ý muốn hưởng nhàn, vào hưởng lạc như Nguyễn Công Trứ. Cố gắng nhưng mọi khi nghĩ tới những người cùng khổ bị áp bức, ông lại thấy từ thời điểm cách đó là không thể, mà yêu cầu tìm một con đường khác. Cuối cùng, con phố mà ông chọn là cho với phong trào nông dân khởi nghĩa cản lại triều đình.Ngoài đông đảo chủ đề nêu trên, ông còn viết về vk con, bè bạn, học trò với quê hương. Bài nào cũng thắm thiết, xúc động. Ông cũng có một số bài đề cao những anh hùng trong định kỳ sử, để thông qua đó thể hiện hoài bão của mình. Ông cũng có một số bài thơ viết về chuyện học, chuyện thi cơ mà ông cho rằng chỉ là chuyện “nhai văn nhá chữ”. Trong mùa đi thanh lịch Hạ Châu, ông cũng có thể có những bài xích thơ phản ảnh cảnh bất công giữa tín đồ da trắng với người da đen…

Về phương diện nghệ thuật, Cao Bá Quát là một trong những nhà thơ trữ tình cùng với một văn pháp đặc sắc. Ông làm cho thơ nhanh, có lúc “ứng khẩu thành chương”, tuy nhiên vẫn biểu đạt được cảm hứng vẫn dồi dào và sâu lắng. Và tuy nhiên hình tượng vào thơ ông thường bay bổng, lãng mạn, tuy nhiên trong những nội dung bài viết về quê nhà thì ông lại thực hiện rất nhiều cụ thể hiện thực gợi cảm. Quanh đó ra, đối với thiên nhiên, ông cũng tốt nhân phương pháp hóa, coi đó như những người bạn thân tri kỷ tri âm…(tr.209)

Trích thêm một số nhận xét khác:

-GS. Dương Quảng Hàm:

Cao Bá Quát là 1 văn hào có khá nhiều ý tứ new lạ, lời lẽ cao kỳ.

-GS. Thanh Lãng:

Tư tưởng tự do của Cao Bá quát lác khác chiếc chí nam nhi của Nguyễn Công Trứ. Ông Trứ lập nghiệp là sẽ giúp đỡ vua, để vẹn tuyền nghĩa quân thần; còn ông Quát mang cả dòng mộng chuyển đổi thời cuộc và chuyển vần số mệnh…Về phương diện nghệ thuật, sở trường của ông là thể phú với thể ca trù. Hai thể này, cùng với ông đang vươn cho tới một trình độ nghệ thuật giỏi vời. Tất cả điều ông tuyệt lạm dụng chữ nho cùng điển tích, do vậy tất cả thua nhát Nguyễn Công Trứ về thể loại ca trù.

-Thi sĩ Xuân Diệu:

Cao Bá quát trước mắt chúng ta, tượng trưng đến tài thơ và lòng tin phản kháng. Còn triết lý của ông đó là bền bĩ ship hàng cho đời.

-Sách Văn học tập 11 cùng Ngữ văn 11 (nâng cao):

Cao Bá Quát là một trong những nhà thơ lớn. Thơ ông đa dạng và phong phú trong câu chữ cảm hứng: tình cảm thiết tha thêm bó với quê nhà xứ sở, với những người thân, sự cảm thông sâu sắc nhân ái với đầy đủ con fan lao khổ; niềm từ bỏ hào với thừa khứ lịch sử dân tộc và có thái độ phê phán dũng mạnh mẽ so với triều chính đương thời.

Đặc biệt qua thơ văn, Cao Bá quát tháo còn biểu hiện một tâm hồn phóng khoáng và một trí tuệ sáng suốt tiếp nhận những mùi hương vị, những màu sắc mới lạ khác với ánh nhìn truyền thống.

Nhờ tất cả những điều này mà thơ văn ông mới mẻ, phóng khoáng, chú trọng tình yêu riêng của nhỏ người, được fan đương thời rất mến mộ. Xét về địa điểm lịch sử, ông là bên thơ lớn sáng tác bằng văn bản Hán kế sau Nguyễn Du.

VI. Vài sự việc liên quan:

4.1. Năm sinh, năm mất:

Về năm sinh của Cao Bá Quát, sử sách triều Nguyễn không ghi ngày sinh của Cao Bá Quát. Khẳng định ông sinh vào năm 1809 là căn cứ vào bài “Thiên cư thuyết” của ông. Trong bài có chỗ viết: “Với chiếc tuổi ta mới hai kỷ mà núi sông thành quách cũ, vẫn thấy đổi khác đến tía lần”. Cuối bài ghi: “Tháng khỏe mạnh thu, năm Nhâm Thìn, Chu thần thị viết bài xích thuyết này”. Năm Nhâm Thìn tức là năm 1832 – nếu ông đầy đủ hai kỷ tức 24 tuổi (tính theo âm lịch) thì tức là ông sinh năm Kỷ Tỵ, Gia Long thứ 8 (1809).

Về năm mất, tất cả một vài người sáng tác cho rằng Cao Bá quát mất năm 1854. Dẫu vậy theo tác giả Trần Công Nghị thì:

Cao Bá quát tháo mất ngay tại trận tiền trong tháng Chạp năm gần kề Dần. Khi chuyển hẳn qua dương lịch thì: ngày 01 tháng Chạp, năm giáp Dần nhằm mục tiêu ngày 18 tháng 01 năm 1855. Ngày 30 mon Chạp, năm gần kề Dần nhằm mục tiêu ngày 16 tháng 02 năm 1855. Bởi thế nguyên mon Chạp năm này phần lớn rơi vào thời điểm năm 1855. Cho nên vì thế năm tạ thế của Cao Bá Quát yêu cầu ghi là năm 1855 bắt đầu đúng.

4.2. Những giai thoại:

Hiện vẫn còn đấy tồn tại nhiều giai thoại liên quan đến nhân biện pháp và tài thơ của Cao Bá quát tháo (như Bịa thơ tài rộng vua, trị câu đối của vua, Cá nuốt người- tín đồ trói người, xấp xỉ đều chó, Câu thơ thi xóm v.v…). Mặc dù nhiên, theo GS. Vũ Khiêu thì đa phần chúng phần đông thiếu địa thế căn cứ và chưa được xác minh. Bởi thế theo ông chỉ rất có thể hiểu Cao Bá quát và reviews đúng tứ tưởng cùng hành động của ông trên đại lý phân tích nguồn gốc xã hội, diễn biến trong cuộc sống và vào thơ văn của ông cơ mà thôi. Ở một đoạn khác, gs lại viết:

Khác với một số trong những giai thoại tất cả ý nói Cao Bá Quát là một trong những con fan kiêu căng, ngỗ ngược; và qua số một bài bác thơ cùng bài hát nói được gán mang lại ông, có bạn còn ao ước coi ông là kẻ thích hưởng trọn lạc, trà rượu, trai gái… Trái lại, qua cuộc sống và thơ văn ông, chỉ thấy ông là 1 người biết gìn giữ gìn phẩm hạnh, đối xử đúng mực với thân phụ mẹ, anh em, vợ con, sản phẩm xóm với biết yêu thương quí đất nước, quê hương.

Đề cập mang đến Trần tình văn <4> của Cao Bá Nhạ, theo gs thì rất rất có thể người cháu này đã đỗ lỗi mang đến chú để minh oan đến mình.

Xem thêm: Top 17 Cách Nấu Bún Riêu Chay Ngon Mê Say, Bún Riêu Chay

V. Thơ liên quan:

Không chỉ tác phẩm của Cao Bá quát mắng bị thu đốt, cấm tàng trữ cùng lưu hành; cơ mà những bài bác thơ của các tác đưa khác có nói đến ông số đông không được in ấn tuyệt phổ biến. Sau đấy là hai bài xích thơ còn sót lại:

Nghe tin Cao Bá Quát bị tóm gọn đi hiệu lực, bi quan rầu Thương sơn công (tức Tùng Thiện Vương) đang làm bài thơ như sau:

Giữa khu đất trời một lớp thân khốn khổNơi chân mây chỉ gồm hình và bóng tự thân thương với nhau.Vườn cũ, tía lối cúc tùng hoang lấpĐêm tàn, trong sương gió nhớ nhị người.(Nghĩ mang đến chuyện) sừng ngựa chiến không mọc, luống rơi nước đôi mắt <5>Muốn bói ngày về lại chẳng có nguyên doTình bằng hữu vì ông, ngoảnh chú ý về phương nam lo lắngNgày này bao lần trông được ân xá. (Dịch nghĩa bài tặng kèm Cao Bá Quát)

Nghe tin ông mất, các bạn ông là danh sĩ Nguyễn Văn khôn xiết <6> có bài bác thơ truy nã điệu, được dịch ra rằng:

Đàn còn mặt vách, sách bên mànMột giấc nghìn thu bặt giờ đồng hồ vang,Điên đảo tổ quốc nhòa lối cũ,Âm thầm tổ quốc ngấm bi thương.Duyên văn đang kết đây cùng đó,Nghĩa cũ mặc dù ai nhớ chẳng buồn!Đạo học tập tỏ mờ không dễ biết,Cửa người khép nép mãi sao đương.

Sau này, khi hiểu tập thơ Cao Bá Quát, công ty chí sĩ Phan Bội Châu đang cảm khái làm tía bài thơ đề hậu, trích một:

Ừ, thế đất nước mới thấy tài,Tài cao há lẽ núp như ai.Xung lên, trời mong muốn hai tay đấm,Hứng tới, vời toan một cẳng bơi.Mây gió luân phiên tròn đầu ngọn bút,Càn khôn chốt lỏng nửa tròng ngươi.Khí thiêng quốc gia còn nguyên đó,Chín suối ai ơi đứng dậy cười!

Chú thích:

<1> GS. Phạm cầm Ngũ giải thích: vị ông không chịu đựng khuôn phép ngôi trường quy. Như có lần, ông viết quyển thi bởi bốn vẻ bên ngoài chữ: chân, thảo, triện, lệ. Xung quanh ra, văn ông rất có khí phách ngang tàng. Do vậy, mà những khảo quan liêu đâm ra ghét cùng tìm phương pháp đánh hỏng (sách đã dẫn, tr. 438).<2> công ty ông có những lúc không bao gồm gạo thổi cơm chiều (Bữa chiều ko cơm, viết đùa ghi việc). Ông bị bệnh đái ra máu, chạy chữa cả năm mới tết đến khỏi. (Chi tiết chép theo Thơ văn Cao Bá Quát, tr. 235).<3> Năm Cao Bá quát lác rời đi thừa nhận chức giáo thụ ở tủ Quốc Oai ở đây ghi theo Thơ văn Cao Bá quát lác (tr.33). Thêm một chứng cứ nữa là trước lúc đi, Cao Bá Quát tất cả viết bài xích đề cuối tập thơ của Tùng Thiện Vương, cùng ông đã ghi là năm trường đoản cú Đức vật dụng 3 (tức 1850). Gồm sách ghi hết sức khác: Đại Nam bao gồm biên liệt truyện (tr. 1052) với Phạm nắm Ngũ (tr. 445) ghi năm 1854. Xuân Diệu ghi năm 1851 (tr. 13), Nguyễn Lộc ghi năm 1852 (Từ điển văn học, cỗ mới, tr. 209). <4> Trích trằn tình văn: Chú tôi (tức Cao Bá Quát) cậy tài càn rỡ, vốn tính ngông cuồng, thường đồng minh với lũ rượu chè, kết hôn với nhỏ buôn, tiếng là ở trong nhà nuôi mẹ, cơ mà thật ra đạo thần tôn vẫn còn đó thiếu sót. Vả lại túng bấn thiếu đâm ra liều, luân chuyển ra lối sale trục lợi. đồng đội khuyên răn thì cãi lại, anh (tức Cao Bá Đạt) phòng bảo thì xé cả thư. Mang đến nên bạn bè vì cầm cố mà giỏi giao, gia đình chính vì như vậy mà sinh bất mục…<5> Sừng con ngữa không mọc (Mã giác bất sinh): Theo Sử ký, thái tử Đan nước Yên buộc phải sang Tần làm bé tin. Vua Tần bảo: Chỉ lúc nào quạ trắng đầu, chiến mã mọc sừng bắt đầu cho về. Xem nguyên tác bằng văn bản Hán vào Thơ Tùng Thiện vương vãi (sách đã dẫn, tr. 51). Cũng theo sách này thì bài thơ không được in trong Thương sơn thi tập. Chính vì tồn tại bởi vì trước kia nó đang được gửi vào tập Phong nhã thống biên do vua từ Đức sai soạn để khuyến mãi cho sứ bộ nhà Thanh.<6> Nguyễn Văn siêu (1795-1872) với Cao Bá Quát đã có được vua tự Đức sử dụng nhiều qua câu thơ: Văn như cực kỳ Quát vô tiền Hán, tất cả nghĩa văn như ông khôn xiết và ông Quát, thì cho tới văn đời chi phí Hán cũng không tồn tại giá trị gì. 

Sách xem thêm chính:-Dương Quảng Hàm, việt nam văn học sử yếu. Trung trung khu học liệu xuất bản, dùng Gòn, 1968-Phạm cụ Ngũ, nước ta Văn học tập giản ước tân biên (quyển trung). Quốc học tùng thư, dùng Gòn, 1963.-Thanh Lãng, Bảng lược đồ văn học nước ta (quyển thượng). Nxb Trình bày, ko ghi năm xuất bản.-Nhiều người soạn, trường đoản cú điển Văn học (bộ mới, mục từ vì Nguyễn Lộc soạn). NXb gắng giới, 2004.-Nhiều bạn soạn, Thơ văn Cao Bá Quát. Nxb Văn học, 1984.-Xuân Diệu, các nhà thơ cổ điển Việt phái nam (tập 2). Nxb Văn học, 1987.

Phần II: Khởi nghĩa Cao Bá Quát 

Khởi nghĩa Cao Bá Quát giỏi Khởi nghĩa Mỹ Lương (sử cũ điện thoại tư vấn là Giặc Châu Chấu <1>) là tên thường gọi một cuộc khởi nghĩa bởi Lê Duy Cự làm cho Minh chủ, Cao Bá quát lác (1809-1855) có tác dụng Quốc sư, đã nổ ra trên Mỹ Lương nằm trong Hà Tây cũ (nay nằm trong Hà Nội, Việt Nam). 

Theo GS. Nguyễn Phan Quang, tuy cuộc khởi nghĩa chỉ tồn tại trong vòng hai năm (1854-1856), nhưng minh chứng rằng cho tới giữa chũm kỷ 19, trào lưu chống triều Nguyễn không hề lắng dịu với sẽ chi tiết tục giữa những năm sau đó với khởi nghĩa Cai Tổng Vàng, khởi nghĩa Chày Vôi…. 

I.Bối cảnh: 

Đến thời điểm giữa thế kỷ 19, nền kinh tế Việt Nam hết sức suy đốn trì trệ. Cấp dưỡng đó, là những nạn chiếm đoạt và triệu tập ruộng đất của giới địa chủ, sự tham nhũng của nhiều quan lại, chính sách tô thuế cùng lao dịch tương khắc nghiệt; là những nạn bão lụt, hạn hán, ôn dịch cùng vỡ đê xẩy ra luôn. Tất cả đã đẩy bạn dân lao rượu cồn xuống tận lòng khốn cùng. Một bài xích vè lưu giữ hành nghỉ ngơi thời vua từ Đức tất cả đoạn miêu tả cảnh đói khổ, giữ vong của dân như sau (trích): 

Cơm thì chẳng có Rau cháu cũng không Đất trắng ngoài đồng Nhà giàu niêm kín đáo cổng Còn một bộ khung sống Vơ vất đi nạp năng lượng mày Ngồi xó chợ lùm cây Qua kêu vang bốn phía Xác đầy nghĩa địa Thây thối bên cầu Trời bi ai u sầu Cảnh hoang tàn đói rét Dân nghèo cùng kiệt Kẻ cảm thấy tha phương Người bị tiêu diệt chợ bị tiêu diệt đường… …Là chiếc thời từ Đức. 

Cuối cùng phần đông nỗi hờn căm vị bị bốc lột, bị áp bức…biến thành phần lớn làn sóng đấu tranh quyết liệt của quần chúng lao cồn ở những miền trên đất nước, chống lại cơ chế thống trị của phòng Nguyễn. Chỉ tính riêng biệt khoảng thời gian từ 1847 mang đến 1862, tức trước lúc vua trường đoản cú Đức ký hòa cầu nhường mang đến Pháp 3 tỉnh giấc miền tây nam Kỳ, đã có hơn 40 cuộc nổi dậy, trong các số ấy có cuộc khởi nghĩa Cao Bá quát (1854-1856) làm việc Hà Tây (nay ở trong Hà Nội) là tiêu biểu vượt trội nhất. 

II. Lý do trực tiếp: 

Năm 1850 <2>, không được lòng một số quan lớn tại triều, Cao Bá Quát yêu cầu rời đế kinh Huế đi làm Giáo thụ ở tủ Quốc oách (Sơn Tây). Một lần nữa, ông lại quay trở lại quê để thuộc khổ cùng với dân, để để ý đến thêm về những chế độ hà tự khắc của triều đình cùng thêm quyết trung ương đánh đổ triều đình. 

Giữa năm 1853, đem cớ về nuôi chị em già, ông xin thôi dạy học. Hồi tháng 6, tháng 7 năm ấy trên miền Bắc, châu chấu bay mù trời, lúa má bị chúng cắn sạch, nàn đói hoành hành, mọi bạn đều ta thán. 

Theo một số nhà nghiên cứu và phân tích thì nhân dịp ấy, Cao Bá quát mắng đã vùng lên tụ tập nhân dân (hoặc thâm nhập lãnh đạo) bí mật chuẩn bị một cuộc khởi nghĩa chống Nguyễn tại Hà Nội. Đề cập đến vụ việc này, GS. Nguyễn Phan quang quẻ viết: 

Thực ra, cũng giống như bao sĩ phu khác, Cao Bá quát lác vào đời bằng con đường khoa cử và ước ao giúp đời bằng tuyến đường làm quan, tuy thế càng ngày ông càng cảm giác bế tắc. Sản phẩm ngày, ông nhận thấy bao cảnh đói khổ của nông dân với bất công của xã hội. Tuy có những lúc ông tỏ ra bi lụy chán nản, dẫu vậy vốn tính kiên cường, ông tất yêu tìm cửa sinh nào không giống ngoài con đường đứng lên đấu tranh. Với cuộc khởi nghĩa do bao gồm ông tải và tổ chức là 1 hệ quả tất yếu. 

III. Diễn biến: 

3.1 chuẩn bị: 

Phần thì phẫn chí, phần thì yêu mến dân như vừa nêu sơ lược tại phần trên, Cao Bá Quát bí mật liên hệ với rất nhiều thổ mục người dân tộc ở tây-bắc là Vũ Kim Thanh, Đinh Công Mỹ, Bạch Công Chân… Rồi phụ thuộc vào lòng fan còn tưởng nhớ tới nhà Lê, ông tôn vinh một bạn thuộc chiếc dõi ấy làm minh chủ đó là Lê Duy Cự, còn tự mình lãnh chức Quốc sư. Để nêu rõ ý nghĩa của cuộc nổi dậy, ông mang lại thêu hai chiếc chữ béo trên lá cờ, kia là: Bình Dương, Đồ phiên bản vô Nghiêu Thuấn; Mục Dã, Minh điều hữu Võ Thang. Tạm dịch: 

Ở tỉnh bình dương và Đồ bạn dạng không gồm có ông vua xuất sắc như vua Nghiêu, vua Thuấn; Thì làm việc Mục Dã, Minh Điều yêu cầu có những người như Võ Vương, Thành Thang nổi dậy. Chẳng bao lâu sau, ông tập thích hợp được một lực lượng đông đảo, chủ yếu là đầy đủ nông dân nghèo đói ở miền xuôi cùng trung du. Kế bên ra, còn có mặt của giới trí thức, giới võ quan với lang đạo Mường, như: tiến sỹ (năm 1838) Đinh Nhật Thận (người Nghệ An, nguyên là Hàn lâm biên tu), Vũ Văn Đống, Vũ Văn Úc (cả hai phần lớn là fan Hưng Yên, học trò của Cao Bá Quát), Nguyễn Kim Thanh (hào mục), Đinh Công Mỹ (Lang đạo Mường), Nguyễn Hữu Vân (Suất team thủy vệ Hà Nội), Bạch Công Trân (Suất team cơ đánh Dũng tỉnh tô Tây)… 

Công cuộc còn đang trong giai đoạn chuẩn bị, thì bị fan tố giác. Vua từ bỏ Đức tức thời lệnh mang lại Tổng đốc Hà Ninh Lâm Duy Hiệp (GS. Vũ Khiêu ghi Lâm Duy Thiết), Tổng đốc đánh Hưng Tuyên Nguyễn Bá Nghi, hiệp cùng Tổng đốc tp bắc ninh là Nguyễn Quốc Hoan đi tầm nã bắt “đảng nghịch”. 

Để nhanh lẹ đánh dẹp, công ty vua còn phái Vệ úy Hoàng thành Huế lấy ngay một vệ lính tuyển phong, 15 võ sinh cùng 20 súng thần cơ ra ngay hà thành để cung ứng việc tiễu phạt. 

3. 2 Đối đầu: 

Trước cục diện này, Cao Bá Quát vẫn ở bắc ninh vội trở về tô Tây bàn ngày khởi sự. Vì lực lượng ở các tỉnh chưa được chuẩn bị chu đáo, nên lúc lệnh khởi nghĩa được phân phát ra thì chỉ gồm nghĩa quân ngơi nghỉ Mỹ Lương (huyện Mỹ Lương tỉnh tô Tây, nay là phần đất phía Tây thị trấn Chương Mỹ hà nội và đất huyện Kim thoa Hòa Bình) bởi Cao Bá Quát và Đinh Công Mỹ trực tiếp chỉ huy là kịp nổi lên. 

Trận khởi đầu xảy ra trong tháng 11 âm lịch (1854) trên Ứng Hòa. Sau khoản thời gian đánh chiếm lĩnh được phủ thành này, Cao Bá Quát mang đến quân tiến lên hướng Bắc lấn chiếm luôn thị trấn lỵ Thanh oai nghiêm (cả hai những thuộc Hà Nội). Nhưng chỉ chiếm giữ nhị lỵ sở bên trên chỉ vào mấy ngày, sau đó ông cho chuyển hướng tấn công nơi khác. 

Tháng 12 âm kế hoạch (1854), cánh trung quân vì Đô thống Nguyễn Văn Tuân chỉ đạo từ Thanh oai vệ tiến cho Hà Nội, thì chạm mặt quân triều đón tiến công ở khoanh vùng xã Đồng Dương cùng Thạch Bích (cả hai hồ hết thuộc thị xã Thanh oai phong thời bên Nguyễn, nay là Đồng Mai Hà Đông và Bích Hòa Thanh Oai). Trận đánh diễn ra ác liệt, quân của đôi mặt đều bị chết nhiều. Nhưng bởi yếu hèn hơn về fan và vũ khí, nên sau đó cả đoàn nghĩa binh bị tấn công tan, các thủ lĩnh là Nguyễn Văn Tuấn, Nguyễn Đình Huấn, Hoàng Đình Nho, Lê Văn Trường…đều theo thứ tự bị bắt. 

Cũng khoảng thời gian này, một cánh nghĩa quân không giống đang trê tuyến phố tiến tấn công huyện lỵ Kim Bảng (nay nằm trong tỉnh Hà Nam), thì bị đoàn quân của Lãnh binh Lê Tố đón khuấy tan ở chân núi Quyển Sơn bờ sông Đáy, bí quyết huyện lỵ trên khoảng 4 km. 

Còn Cao Bá Quát sau khoản thời gian cho quân rút ngoài Ứng Hòa và Thanh Oai, ngay tức khắc tiến tấn công huyện lặng Sơn (Yên đánh thời công ty Nguyễn) và vây lấp thành Quốc Oai. Đốt phá lấp thành xong, nghĩa quân đón tấn công quân triều vì Tổng đốc Nguyễn Bá Nghi chỉ huy. Cuộc giao đấu nổ ra kịch liệt tại làng dùng Sơn, giải pháp phủ thành 4 km. Rồi cũng vì chưng không cân nặng sức, quân khởi nghĩa yêu cầu rút lui về huyện Phúc lâu thuộc phủ Quảng Oai. Bị truy hỏi đuổi, Cao Bá quát mắng lại mang đến quân thừa sông Hồng sang lấp Vĩnh Tường (tỉnh tô Tây thời bên Nguyễn, nay ở trong Vĩnh Phúc). 

Tiếp theo, sau đó 1 lần tấn công đốt phá phủ thành Tam Dương ở địa phận xã Tích đánh (ngoại vi thị xóm Vĩnh lặng ngày nay), cánh quân chủ lực do họ Cao lãnh đạo đã giảm đi nhiều, buộc phải phải trở lại Mỹ Lương hội quân với thủ lĩnh Bạch Công Trân, rồi cùng lo thắt chặt và chấn chỉnh đội ngũ, đem nghĩa binh miền núi bổ sung lực lượng. 

Trong lúc đó, bên vua điều thêm 500 bộ đội từ Thanh Hóa đến Sơn Tây hỗ trợ, lại cử thêm Đô đốc Nguyễn Trọng Thao đã làm trách nhiệm phòng giữ lại kinh thành Huế, ra tp hà nội trực tiếp chỉ đạo cuộc bầy áp, và còn xuống dụ treo thưởng rằng: Không nhắc quan, quân, dân, dõng hoặc bạn theo đàn giặc; người nào bắt sinh sống được Cao Bá Quát mang giải quan tiền thì thưởng đến 500 lạng ta bạc, giết bị tiêu diệt thì thưởng 300 lạng, lại còn thưởng thụ chức hàm nhằm khuyến khích. 

3.3 Tàn cuộc: 

Sau khi bổ sung lực lượng (chủ yếu là tín đồ Mường và người thái ở vùng rừng núi Mỹ Lương), vào tháng Chạp năm gần kề Dần (tháng Chạp năm này rơi vào năm dương định kỳ 1855<9>), Cao Bá Quát đem quân tấn công huyện lỵ im Sơn lần thứ hai. Phó lãnh binh sơn Tây Lê Thuận mang quân nghênh chiến. Cuộc tuyên chiến và cạnh tranh đang hồi tàn khốc tại vùng núi im Sơn, theo sử công ty Nguyễn, thì Cao Bá quát lác bị Suất team Đinh cầm cố Quang bắn chết tại trận. Tiếp theo, thủ lĩnh Nguyễn Kim Thanh với Nguyễn Văn Thực cũng theo thứ tự sa vào tay địch thủ (sau, cả hai rất nhiều bị chém chết). Ngoài những thiệt sợ này, rộng trăm nghĩa binh bị chém bị tiêu diệt và khoảng chừng 80 nghĩa quân khác bị bắt. Nghe tin đại thắng, vua từ bỏ Đức lệnh mang đến ban thưởng và cho đem thủ cung cấp của nghịch quát tháo bêu với rao khắp những tỉnh Bắc Kỳ rồi giã bé dại quăng xuống sông. 

Mặc dù mất Quốc sư và những thủ lĩnh, nhưng lại nghĩa quân vẫn cố vận động thêm một vài năm nữa. è cổ Trọng Kim viết: Cao Bá Quát bị tiêu diệt đi rồi, Lê Duy Cự còn quấy rối cho mấy năm tiếp theo mới dẹp yên được. Từ kia trở đi, ko năm như thế nào là năm không tồn tại giặc…. 

Và sau lần tiến tấn công không thành công ở huyện lỵ Phù Cừ (thuộc Hưng Yên), mang đến năm 1856, đội ngũ nghĩa quân đã gần như tan tan hẳn. 

Nhìn lại, cuộc khởi nghĩa chỉ mạnh bạo ở cuối năm 1854 đến đầu năm mới 1855. Sau các thắng lợi lúc đầu ở Ứng Hòa, Thanh Oai, thì nghĩa binh bị bầy áp cùng khủng ba dữ dội, nên liên tiếp chịu những thiệt hại. Sau trận lose ở lặng Sơn, Cao Bá quát lác bị thịt chết, sức võ thuật của nghĩa quân đề cập như không còn gì. Trận Phù Cừ chỉ phản chiếu những nỗ lực cuối cùng của nghĩa quân nhưng thôi. 

IV. Lý do thất bại: 

Ở nửa vào đầu thế kỷ 19, cuộc khởi nghĩa Mỹ Lương, là 1 trong trong vài ba cuộc nổi lên lớn, mặc dù ngắn ngủi nhưng bao gồm tầm ảnh hưởng sâu rộng. Mặc dù nhiên, như các cuộc nổi lên trước và sau nó, mặc dù quyết liệt, nhưng vẫn đi đến thất bại. 

Theo nghiên cứu gần đầy đủ, thì đây cũng chỉ là 1 cuộc nổi dậy mang đậm tính địa phương riêng rẽ, tổ chức chưa được chu đáo, giải pháp phò Lê đang mất đặc thù hấp dẫn, thiếu một cách tiến hành chiến đấu, quyền năng hào mục yếu hèn ớt, vũ trang hãy còn thô sơ,…Vì lẽ ấy, cuộc khởi nghĩa sớm bị đập tan vì sự trấn áp trẻ trung và tràn trề sức khỏe bằng quân sự của triều Nguyễn. 

V. Vài sự việc liên quan: 

Tuy thất bại, nhưng cuộc khởi nghĩa Mỹ Lương và cái chết của Cao Bá Quát cũng đã gây được một giờ đồng hồ vang lớn, với đã có tác dụng xúc động nhiều người. Vì chưng vậy, có khá nhiều giả thuyết và giai thoại tương quan đến cuộc đời ông. 

5.1 Về phương châm Cao Bá quát trong cuộc khởi nghĩa Minh Lương, hiện nay tồn tại nhị ý kiến: 

•Một, ông chính là người khởi xướng. Theo ý này còn có Vũ Khiêu, Nguyễn Phan Quang,… •Hai, ông chỉ là fan đi theo (hoặc được mời) rồi cùng tham gia lãnh đạo. Theo ý này còn có Trần Trọng Kim, Nguyễn Lộc, Nguyễn Q. Thắng, Nguyễn Bá Thế, Phạm cố gắng Ngũ, Nguyễn Anh,… 

Một vụ việc nữa, đó là: 

Có người cho rằng Cao Bá quát lác nổi dậy chưa hẳn vì yêu quý dân cơ mà chỉ bởi bất mãn cá nhân, vào số này có sử gia è Trọng Kim. Ông viết: 

Cao Bá Quát bao gồm tiếng là tín đồ văn học giỏi ở Bắc Kỳ, mà cứ bị quan lại trên đè nén, cho nên vì vậy bức chí, bỏ quan về đi dạy học, rồi theo bầy ấy (Lê Duy Cự) xưng là Quốc sư để dấy loạn ngơi nghỉ vùng sơn Tây cùng Hà Nội. 

Có fan lại cho rằng ông nổi loạn là do bất mãn vì vị thế (quan điểm của Đại Nam chủ yếu Biên Liệt Truyện), là do ông tất cả tính tình ngỗ ngược, tốt chửi đời, bị đa số người ghét (quan điểm của Cao Bá Nhạ trong è cổ tình văn <3>), của nhà văn Trúc Khê (trong Cao Bá quát lác danh nhân truyện ký), là do ông bị ám ảnh “cái mộng đế vương” (không rõ tác giả, tập san Bách Khoa số 142, ra ngày 15 mon 12 1962 tại sử dụng Gòn). 

Có người lại nhận định rằng Cao Bá Quát không tồn tại ý “làm phản”, mà chỉ là người bị Tổng Đốc Nguyễn Bá Nghi vu cáo, vì hiềm riêng biệt <4>. Trong số này còn có Kiều Oánh Mậu, Phạm Văn Sơn. 

Quan điểm của GS. Vũ Khiêu: 

Chỉ hoàn toàn có thể hiểu Cao Bá quát lác và review đúng bốn tưởng và hành vi của ông trên các đại lý phân tích xuất phát xã hội và diễn biến trong cuộc sống ông. Cao bá Quát là một trong trí thức xuất thân trường đoản cú một mái ấm gia đình nhà nho nghèo. Rất nhiều cảnh đói rét âu sầu ở mọi nơi mỗi ngày day dứt ông tạo nên ông đề nghị luôn lưu ý đến mong search ra biện pháp giải quyết. Chính sách phong kiến hà khắc, vua quan ngày một tỏ ra bất tài và nguy cơ mất nước mang đến phương Tây đã khiến ông chán ghét triều đình bên Nguyễn. Từ nơi phê phán và phản phòng nó (điều này rất giản đơn thấy vào thơ văn ông), ông sẽ tiến tới nổi dậy đánh đổ nó…Đây cũng phải là sự việc “nổi loạn”, mà chính là sự phản nghịch kháng khởi nguồn từ phẩm hóa học của ông. 

Thập thiết lập luân giao ước cổ kiếm, Nhất sinh đê thủ bái hoa mai 

Có nghĩa: 

Mười năm bàn đạo giao du, khó khăn như kiếm tìm gươm cổ, Một đời ta chỉ cúi đầu sùng bái hoa mai. 

Hai câu đối hết sức được tụng ca này của Cao Bá Quát vẫn phản ánh không thiếu thốn tinh thần phản kháng của ông. Bọn chúng vừa nói lên khí phách anh hùng, quyết tâm vùng dậy trừ bạo cứu vớt dân, vừa bộc lộ một tâm hồn trong trắng thanh cao, rất đẹp như hoa mai trắng. 

5.2 Về một trong những giai thoại: 

Có người vì thích phục chí khí Cao Bá Quát, mà lại phao lên rằng trong đơn vị ngục, ông có làm cặp đối: Một mẫu cùm lim chân gồm đế/ cha vòng xích sắc cách thì vương. Hoặc trước khi thụ án, họ Cao còn ngâm: cha hồi trống giục mồ cha kiếp/ Một hèn gươm gửi bỏ bà mẹ đời. Cũng có người phao lên rằng khi chúng ta Cao bị giải về Hà Nội, vì ý muốn cứu ông, cơ mà ai đó đã đem một người tù phạm sắc nét mặt kiểu như ông để núm vào, rồi chuyển ông lên lạng Sơn, giả có tác dụng nhà sư nhằm lánh nạn. 

Lại gồm người nhận định rằng ông không biến thành hành hình ở khu vực Hàng Hành (Hà Nội) ngày nay, mà lại là ông bị chém chết ở buôn bản Phú Thị với hai con (Bá Phùng, Bá Thông) và nhiều quyến thuộc. 

Trước lúc soạn quyển Thơ văn Cao Bá quát lác (xuất bạn dạng năm 1984), nhóm tác giả (trong đó gồm GS. Vũ Khiêu), vẫn về làng Phú Thị, đến phủ Quốc Oai cùng vùng đất Mỹ Lương. Khoác dù, sau cuộc khởi nghĩa, cả loại họ ông bị quan liêu quân săn đuổi, Văn thơ ông bị thiêu hủy với cấm tàng trữ…nhưng qua số đông gì còn sót cũng đủ nhằm GS. Vũ Khiêu tóm lại rằng: Những mẩu chuyện trên trên đây đều không có căn cứ, bởi vì đã được dựng lên vì những tình cảm không giống nhau của người ta đối với ông mà thôi. 

Cao Bá Quát tử vong là điều tất cả thật, đúng thật sử bên Nguyễn đang chép. Và không phải ngẫu nhiên mà lại triều đình đơn vị Nguyễn sẽ khen thưởng và thăng chức Cai đội mang đến Đinh vắt Phong, người đã phun chết ông. 

Bùi Thụy Đào Nguyên, soạn 

Chú thích: 

<1> Sử gia trằn Trọng Kim giải thích: Nhân vày mùa mon năm ấy (1854) ở vùng tỉnh bắc ninh và tô Tây có tương đối nhiều châu chấu ra phá hại mất cả mùa màng, rồi đến cuối năm lại tất cả giặc ấy, cho nên người thời bấy giờ gọi là giặc châu chấu (Việt phái nam sử lược, tr. 501). 

<2> Năm Cao Bá quát rời đi dấn chức giáo thụ ở lấp Quốc Oai tại chỗ này ghi theo Thơ văn Cao Bá quát mắng (tr.33). Thêm một hội chứng cứ nữa là trước lúc đi, Cao Bá Quát tất cả viết bài đề cuối tập thơ của Tùng Thiện Vương, và ông vẫn ghi là năm tự Đức máy 3 (tức 1850). Gồm sách ghi cực kỳ khác: Đại Nam chủ yếu biên liệt truyện (tr. 1052) cùng Phạm nắm Ngũ (tr. 445) ghi năm 1854. Xuân Diệu ghi năm 1851 (tr. 13), Nguyễn Lộc ghi năm 1852 (Từ điển văn học, cỗ mới, tr. 209). 

<3> Trong trằn tình văn của Cao Bá Nhạ gồm đoạn: “Chú tôi (tức Cao Bá Quát) cậy tài càn rỡ, vốn tính ngông cuồng, thường đồng chí với bầy rượu chè, kết thân với bé buôn, giờ là trong nhà nuôi mẹ, tuy thế thật ra đạo thần tôn vẫn còn đấy thiếu sót. Vả lại túng bấn thiếu đâm ra liều, xoay ra lối sale trục lợi. Bằng hữu khuyên răn thì bào chữa lại, anh (tức Cao Bá Đạt) phòng bảo thì xé cả thư. Cho nên anh em vì cố kỉnh mà giỏi giao, gia đình vì vậy mà sinh bất mục” . Mặc dù nhiên, qua cuộc sống và số thơ văn còn còn lại của Cao Bá Quát, thì không thấy con fan ông gồm gì tệ bạc như con cháu ông sẽ viết. Xem cụ thể ở trang Cao Bá Quát. 

<4> Tương truyền, một hôm Cao Bá quát lác ngồi uống rượu cùng với Tùng Thiện Vương, thì tất cả Nguyễn Bá Nghi cho vái chào trước khi trở ra Bắc. Họ Cao không đầy đủ không lui ra chỗ khác, mà tiếp nối còn bảo rằng “Nguyễn Bá Nghi chẳng biết chính sự thế nào, chứ văn thì còn dốt lắm”. Nghe được, ông Nghi đâm ra thù họ Cao (lược theo sách phiên bản triều bạn nghịch liệt truyện của Kiều Oánh Mậu). Thuộc quan điểm này có nhà sử học Phạm Văn Sơn cùng nhà văn siêng viết tiểu thuyết lịch sử hào hùng Nguyễn Triệu cách thức (Cái án Cao Bá quát đăng trên tập san Bông Lúa. Theo Phạm Văn Sơn, tr. 158). 

Sách tham khảo: 

-Trần Trọng Kim, vn sử lược. Nxb Tân Việt, sài Gòn, 1968. -Phạm Văn Sơn, Việt sử tân biên (quyển 5, tập thượng). Gác sách sử học nước ta xuất bản, dùng Gòn, 1961. -Phạm nắm Ngũ, vn Văn học tập giản mong tân biên (quyển trung). Quốc học tập tùng thư, sài Gòn, 1963. -Nguyễn Phan Quang, lịch sử vẻ vang Việt nam (1427-1858), Quyển 2, tập 1. Nxb Giáo dục, 1977-Nguyễn Phan Quang, vn thế kỷ 19 (1802-1884). Nxb TP. Hồ nước Chí Minh, 2002. -Nhiều bạn soạn, Thơ văn Cao Bá Quát. Nxb Văn học, 1984. -Thanh Lãng, Bảng lược đồ vật văn học vn (quyển thượng). Nxb Trình bày, không ghi năm xuất bản. -Xuân Diệu, các nhà thơ truyền thống Việt nam . Nxb Văn học, 1987. -Nguyễn Q. Thắng-Nguyễn Bá Thế, trường đoản cú điển nhân vật lịch sử hào hùng Việt Nam. Nxb KHXH, 1992. -Nhiều bạn soạn, từ bỏ điển Văn học (bộ mới, mục từ vì Nguyễn Lộc soạn). NXb cố giới, 2004. -Nhiều tín đồ soạn, Danh nhân khu đất Việt (quyển 3). Nxb Thanh Niên, 1995. -Thái Vũ, Chuyện hay nhớ mãi. Nxb Thuận Hóa, 1987.

Cao Bá quát tháo (?- 1855) - xuất thân từ dòng họ Cao buôn bản Phú Thị, Gia Lâm - “Dõi đời khoa bảng xuất thân/ Trăm năm mang tiếng thanh bắt buộc làm bia” như lời Cao Bá Nhạ. Nhưng mang lại đời thân sinh Cao Bá Quát sẽ sa sút, chạm mặt thời loạn lạc, nạm lấy nghiệp dạy học kiếm sống với hằng trông mong vào cặp con trai song sinh, đặt tên bé theo số đông bậc thần tử bên Chu (Đạt, Quát) để mong có ngày mở mặt sau này.

Ngay từ bỏ nhỏ, Cao Bá quát mắng đã nổi tiếng thần đồng, giỏi chữ, có tài năng ứng đối. Gần như giai thoại về Cao Bá Quát, fan chiếm hai trong bốn người tình chữ của cõi trần phần làm sao nói đề nghị điều đó. Khi trưởng thành, khét tiếng ông càng vang xa, được tôn lên bậc “Thần Siêu, thánh Quát” hay “Văn như Siêu, quát tháo vô tiền Hán” là những vật chứng không cần bàn cãi về một bên Nho tài tử tài hoa, lỗi lạc nhưng lại sinh bất phùng thời. Sự nghiệp thơ văn Cao Bá Quát khôn cùng phong phú, kếch xù nhưng vào khuôn khổ nội dung bài viết nhỏ này shop chúng tôi chỉ xin điểm lại mấy ý bé dại liên quan liêu đến đánh giá và nhận định mà nhan đề bài viết đề cập đến.